Republika Czeska, 10 mln. mieszkańców, członek NATO i Unii Europejskiej

W państwie czeskim występuje kilka ustaw regulujących status i uprawnienia weteranów wojen oraz ofiar represji. Najstarsza z 19 grudnia 1946 roku o funkcjonariuszach armii czechosłowackiej za granicą i o niektórych uczestnikach walki narodowowyzwoleńczej (o přislušnicich československe armády v zahraniči a o některých jiných učastnicich národniho boje za osvobozeni) za uczestników tych walk uznaje osoby, które:

1. w latach 1939 - 1945:
   pełniły służbę w armii czechosłowackiej, sojuszniczej lub w formacjach partyzanckich;
   • działały co najmniej 3 miesiące w krajowym lub zagranicznym ruchu oporu, wymagany okres nie dotyczy poległych, rannych lub uwięzionych z terenu objętego powstaniem słowackim;
   • uczestniczyły w powstaniu praskim i poniosły śmierć w boju lub zostały ciężko ranne;
   • były represjonowane przez władze okupacyjne;
2. brały udział w walkach w Hiszpanii 1936 - 1939;
3. pełniły służbę w straży granicznej i w trakcie walk pogranicznych w 1938 roku poległy, doznały uszczerbku na zdrowiu lub zostały uwięzione.

Natomiast przyjęta 9 kwietnia 2002 roku ustawa o weteranach wojennych (o válečných veteránech), przyznaje specjalny status tym uczestnikom walk za Ojczyznę oraz w obronie ideałów wolności i demokracji, którzy:

• w trakcie służby w czeskich i czechosłowackich siłach zbrojnych w czasie konfliktu zbrojnego albo w międzynarodowych operacjach pokojowych doznali trwałego uszczerbku na zdrowiu lub dokonali bohaterskiego czynu;
• pełnili wymienioną służbę przez przynajmniej 30 nieprzerwanych dni;
• uzyskali status uczestnika walki narodowowyzwoleńczej z tytułu udziału w walkach zbrojnych 1939-1945.

Ustawa z 1946 roku przyjęta została przede wszystkim z myślą o zdemobilizowanych żołnierzach. W związku z tym, przyznawała kombatantom przywileje pierwszeństwa: zatrudnienia w przedsiębiorstwach realizujących zadania publiczne, otrzymania zgody na prowadzenie działalności rzemieślniczej, handlowej lub wykonywania wolnego zawodu oraz przyjęcia do szkół i na kursy zawodowe. Gwarantowała też prawo do przydziału lub dzierżawy majątku rolnego, zakładu rzemieślniczego albo innego majątku ruchomego i nieruchomego, pochodzącego z konfiskaty własności nieprzyjacielskiej.

Przepisy te mają obecnie anachroniczny charakter, stąd też uzupełnia je rozporządzenie Ministra Obrony nr 7/2000, przyznające kombatantom i ofiarom represji prawo do ograniczonej wysokości świadczeń finansowych na: leczenie sanatoryjne, pobyt na wczasach krajowych i zagranicznych oraz pobyt w zakładach opieki społecznej, w tym w Domach Kombatanta.

Wspomniane uprawnienia przechodzą na pozostałych po poległych lub zmarłych kombatantach: współmałżonków, konkubentów, rodziców, dzieci i rodzeństwo (dziedziczy tylko jedna osoba).

Zakres świadczeń przyznawanych beneficjentom prawa kombatanckiego rozszerzyła ustawa z 19 sierpnia 2005 r. o ocenie uczestników narodowych walk o odrodzenie i wyzwolenie Czechosłowacji i niektórych osób pozostałych po nich, o nadzwyczajnym dodatku do emerytur dla niektórych osób, o jednorazowej pomocy finansowej dla niektórych uczestników narodowych walk o wyzwolenie w latach 1939-1945 i o zmianie niektórych ustaw (o oceněni účastníků národního boje za vznik a osvobození Československa a některých pozůstalých po nich, o zvláštním příspěvku k důchodu některým osobám, o jednorázové peněžní částce některým účastníkům národního boje za osvobození v letech 1939 až 1945 a o změně některých zákonů).

Na jej podstawie uczestnikom walki narodowowyzwoleńczej oraz niektórym ofiarom reżimu komunistycznego przyznany został stały dodatek do emerytury lub renty wynoszący 2500 koron. Jego wysokość wzrasta o 50 koron za każdy miesiąc zaliczony do uprawnień kombatanckich. Wdowom i wdowcom przysługuje połowa świadczenia kombatanckiego przyznanego zmarłemu weteranowi i ofiarze represji.

Z możliwości korzystania z przywilejów kombatanckich ustawa z 1946 roku wyklucza osoby, które:

• pełniły służbę w armii nieprzyjacielskiej (nie dotyczy armii słowackiej) lub były członkami organizacji współpracujących z Niemcami i Węgrami, m.in. Czeskiej Ligi przeciwko Bolszewizmowi, Związku Współpracy z Niemcami i Gwardii Hlinki;
• pełniły kierownicze funkcje w prawicowych organizacjach, takich jak Słowackie Stronnictwo Ludowe Hlinki (i.in.), chyba że swoje stanowisko wykorzystywały w walce o wolność;
• pełniły kierownicze stanowiska z nadania okupanta w służbach publicznych, chyba że wykorzystywały je w walce o wolność albo było to stanowisko w armii słowackiej;
• wspierały w jakiejkolwiek formie czynami lub słowami okupantów;
• są narodowości niemieckiej lub węgierskiej, chyba że nie popełniły przewinień przeciwko narodom czeskiemu i słowackiemu lub przeciwko państwu czechosłowackiemu i dobrowolnie uczestniczyły w walce wolność.

Niezależnie od tego w latach 1990-1992 władze czeskie odebrały uprawnienia niektórym funkcjonariuszom komunistycznego aparatu bezpieczeństwa i osobom zatrudnionym w komunistycznych organach państwowych.

W Czechach główną instytucją, w której gestii pozostają sprawy kombatanckie jest Ministerstwo Obrony (Ministerstvo obrany). W jego strukturach do 2001 roku funkcjonował Urząd Wojskowy do Spraw Weteranów Wojennych i Ruchu Oporu, a obecnie działa Wydział Weteranów Biura Kadr tego Ministerstwa.

Ocenia się, że status uczestnika walki narodowowyzwoleńczej posiadało w 2002 r. ok. 20 tys. osób, a weterana wojennego ok. 7,5 tys. osób. Większość kombatantów i ofiar represji jest członkami Czeskiego Związku Bojowników o Wolność (Česky svaz bojowníků za svobodu), mniejsze znaczenie ma Czechosłowacka Organizacja Legionowa (Československá obec legionářská), zrzeszająca wyłącznie żołnierzy regularnych formacji wojskowych.

Pierwsza z wymienionych organizacji jest odpowiednikiem polskiego Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych. Po zmianach ustrojowych Czeski Związek utrzymał swoją dominującą pozycję i nadal zrzesza ponad 90% uprawnionych. Jako jedyny otrzymuje też z budżetu państwa środki finansowe na działalność.

Stan na 2005 r.